Een sterke gemeenteraad doet er toe!

Baas

Wat misschien gek klinkt: in de praktijk slaagt de gemeenteraad er niet in om ‘de baas’ te zijn. De gemeenteraad is formeel het hoogste bestuursorgaan maar in de dagelijkse praktijk is nauwelijks de helft van de raadsleden van mening dat de raad ook daadwerkelijk het meest invloedrijke bestuursorgaan in de gemeente is.

Er zijn hiervoor een tweetal verklaringen. Ten eerste, het college van burgemeester en wethouders is vaak, als gevolg van de houding en opstelling van (de raadsleden van) de coalitiepartijen in de gemeenteraad, invloedrijker en machtiger.

Ten tweede, raadsleden kiezen ieder voor zich wat voor type raadslid zij zijn terwijl zij tegelijkertijd binnen de gemeenteraad ook nog diverse posities kunnen innemen. Want een raadslid zit in de raad als individueel persoon met eigen opvattingen, als lid van een fractie, als lid van een coalitie of oppositie, en als lid van de gemeenteraad. Het blijkt – uit onderzoek onder raadsleden – dat de loyaliteit van raadsleden vooral bij de eigen fractie ligt en veel minder bij de gemeenteraad. Het gezag van de gemeenteraad als het belangrijkste besluitvormende en hoogste bestuursorgaan in de gemeente staat daarmee onder druk.

Bestuurscultuur

Bovendien, raadswerk is een politieke strijd van tegengestelde krachten: strijd en conflict over verschillen en als hoogste bestuursorgaan besluiten nemen, met respect voor verschillen en standpunten van minderheden. Een raad kan zich daarbij – afhankelijk van de lokale bestuurscultuur – manifesteren op vier verschillende wijzen: een terughoudende raad, een saamhorige raad, een strijdlustige raad en een reflexieve raad. De kracht van de raad wordt in al die gevallen vooral bepaald door de vraag hoeveel ruimte de meerderheid toekent aan de ideeën, opvattingen en wensen van de minderheid. Voor veel raadsleden is wel duidelijk dat samenwerking van belang is, omdat in een raad met veel verschillende partijen er geen meerderheden worden gevonden als er niet wordt samengewerkt.

Raadstegels (9 stappen tot een sterke raad)

Om een sterke gemeenteraad te zijn, is het van belang dat raadsleden zich bewust zijn van hun eigen rol en positie. Raadsleden kunnen de rol en positie van de raad versterken als zij op een negental thema’s met elkaar afspraken maken. Het gaat om drie algemene raadstegels (volksvertegenwoordigende rol: wat voor raad wil je zijn; omgangsvormen: hoe ga je met elkaar om en hoe reageer je op agressie, intimidatie en integriteitskwesties; koersbepaling en controle: hoe bepaal je als raad de koers van de gemeente en hoe oefen je controle uit op de gemaakte afspraken) en zes specifieke raadstegels (informatievoorziening, werkgeversfunctie, hulptroepen, raad in de regio, veiligheid en boegbeeld). Wanneer de raad op deze negen thema’s duidelijk en helder heeft hoe de raad hier het beste in positie kan komen, is de kans het grootst dat de raad een sterke positie heeft.

Volksvertegenwoordiging

De raad is een verzameling raadsleden die ieder op hun eigen wijze volksvertegenwoordiger zijn. Zij vertolken de emoties en opvattingen van hun inwoners en achterban. Het is belangrijk dat raadsleden individueel en collectief met elkaar bepalen wat voor raad zij willen zijn. Dat begint met het besef dat er verschillende stijlen en rollen van het raadslidmaatschap zijn. Het is slim en verstandig om daarover met elkaar in gesprek te gaan en vervolgens ook te spreken over wat voor type democratie en wat voor type raad je wilt zijn.

Omgangsvormen

De gemeenteraad geeft als hoogste bestuursorgaan het goede voorbeeld. Belangrijk daarbij is hoe je het gesprek voert, de dialoog en het debat met elkaar. Spreken en luisteren is daarbij van belang. ‘Omgangsvormen’ is een sleutelwoord, want de wijze waarop je met elkaar omgaat, bepaalt de kracht van de raad. Daarbij hoort ook de vraag hoe je reageert als raadslid maar vooral als raad als er sprake is van agressie of intimidatie jegens een van de collega-raadsleden.

Koers bepalen

De raad bepaalt de koers van de gemeente. Daarvoor heeft de raad het budgetrecht. Bovendien is de raad in de positie om kaders mee te geven van wat belangrijk is op elk onderwerp en hoe zaken uitgevoerd dienen te worden. Tegelijkertijd mag de raad over alles spreken en besluiten, dus ook over uitvoering. Het spiegelbeeld van het bepalen van de koers is het controleren van de gemaakte afspraken en de wijze van uitvoering. De raad heeft de controlerende rol en houdt dus in de gaten of het college de gemaakte afspraken nakomt, en kan zonodig een of meer collegeleden de deur wijzen.

Zes specifieke onderwerpen

Alle informatie over hoe de raad een sterke raad kan worden, is te vinden op de website van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden. Daar is ook informatie te vinden over de zes specifieke raadstegels:

1. Hoe wil je als raad worden geïnformeerd, zie: Informatievoorziening;

2. Welke griffie hoort bij jouw raad, zie Werkgeversfunctie van de raad;

3. Hoe gebruik je als lekenbestuur, wat de raad is, belangrijke hulptroepen die er voor de raad zijn en waarvan de raad opdrachtgever is, zoals de rekenkamer, de accountant en de Ombudsman, zie Hulptroepen van de raad

3. Hoe ga je als raad om met onderwerpen die worden uitgevoerd door de gemeenten in regionale samenwerking en via verbonden partijen, zie: Raad in de regio;

4. Hoe zorg je samen met de burgemeester voor veiligheid in de eigen gemeente, zie: Veiligheid;

5. Wie wil je als het gezicht van de gemeenteraad: welke rol heeft de burgemeester en wat is de rol van de vicevoorzitter, zie: Boegbeeld.

Overdrachtsdocument

Gemeenteraden hebben in 2021 van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden een format voor een overdrachtsdocument ontvangen waarin de oude raad kon beschrijven welke besluiten er zijn genomen en welke adviezen en verbeterstappen nog openstaan voor de nieuwe raad. Vraag je griffier naar het ingevulde overdrachtsdocument ‘Van gemeenteraad tot gemeenteraad’ .